Kun je leerlingen creatiever laten denken?

Rekenen en creativiteit: twee onderwerpen die je niet meteen met elkaar zou verbinden, maar die juist heel goed samengaan. Welke factoren hebben invloed op de mate van creativiteit bij kinderen? En  hoe kun je dit als leerkracht stimuleren? 

Als we het hebben over creativiteit in het rekenonderwijs, kun je bijvoorbeeld denken aan opgaven die je op meerdere manier kunt oplossen of waarbij meerdere goede antwoorden mogelijk zijn. Zoals:

• Welk getal hoort er niet bij: 15 – 20 – 23 – 25? Zijn er meerdere antwoorden mogelijk? Schrijf er dan zo veel mogelijk op. (*)
• Begin met het cijfer 7 en maak de uitwerking af waarbij het antwoord 21 is. Kan dat op meerdere manieren? (**)

Zo’n zogenaamde meervoudige-oplossingen-taak wordt gebruikt om creatief, divergent denken te stimuleren (Kattou, Kontoyianni, Pitta-Pantazi, & Christou, 2013). Kinderen krijgen dan een taak waarbij meerdere antwoorden mogelijk zijn, en er wordt ze gevraagd om zoveel mogelijk antwoorden mét hun uitwerking op te schrijven. 

Bij een meervoudige-oplossingen-taak kun je de mate van creativiteit meten aan de hand van het aantal goede antwoorden. Daarnaast kun je observeren hoe flexibel kinderen zijn in de oplossingsstrategieën en kennis die ze gebruikten bij het geven van de antwoorden, en hoe origineel hun antwoorden waren ten opzichte van de rest (Kim et al., 2004: Mann et al., 2017).

Welke eigenschappen dragen bij aan creativiteit?

Het creatieve vermogen wordt onder andere bepaald door de mate van aandacht en de rekenkundige vaardigheden van een kind.

Kinderen die beperkte rekenkundige vaardigheden hebben én die vaak snel antwoord geven zonder uitgebreid na te denken, hebben de meeste moeite met dit soort creatieve taken. Zij beschikken over onvoldoende standaard rekenkennis om creatief mee te zijn, waardoor een creatieve taak lastiger is. Ook door hun verminderde aandacht lopen ze vaker tegen problemen aan bij het maken van een lastige taak (Gilhooly et al., 2007). Deze kinderen kunnen bijvoorbeeld moeite hebben om het meest voor de hand liggende antwoord, eerdere antwoorden en foute antwoorden te onderdrukken door hun gebrek aan impulscontrole (Gilhooly et al., 2007). 

Kinderen die zich niet altijd goed kunnen concentreren maar wél goed kunnen rekenen laten meer creativiteit zien. Zij hebben namelijk meer algemene rekenkennis om in te zetten tijdens een creatieve rekentaak. Creatieve mensen zijn daarnaast sneller afgeleid door prikkels die op het eerste gezicht niet relevant lijken, maar in combinatie met een prima rekenkennis kan dit juist leiden tot originele en creatieve oplossingen.

Verminderde aandacht versterkt op deze manier de relatie tussen kennis en creativiteit bij kinderen met een hoge rekenvaardigheid; ze zijn flexibeler en origineler met de middelen die ze hebben (Stolte et al., 2019). 

Nieuwe taken en lessen ontwikkelen

Nu we meer weten over de factoren die bijdragen aan creativiteit, zou je kunnen nadenken over het onderzoeken en ontwikkelen van nieuwe lessen om divergent en creatief denken in de klas te stimuleren. 

Zo weten we nu dat aandachtsprocessen een rol spelen in (rekenkundige) creativiteit (Stolte, 2021). Daarom is het aan te raden om een veilige en open sfeer te creëren die niet specifiek gericht is op leerdoelen en cijfers maar juist op het denkproces (Schoevers, 2019). 

Daarnaast kun je als leerkracht je leerlingen tijdens deze taken aanmoedigen om aan meerdere antwoorden te denken, hun omgeving te gebruiken, hun verbeeldingskracht te gebruiken, risico's te nemen, en om verschillende actiemogelijkheden van de elementen van de taak te onderzoeken.

Creatief met taal?

Creatieve vaardigheden zijn overdraagbaar. Risico’s durven nemen, een open houding en flexibel denken zijn vaardigheden die je kan inzetten wanneer je creatief rekent. Deze vaardigheden kun je ook gebruiken wanneer je creatief wilt zijn met taal of scheikunde (Willemsen et al., 2020). Naast de standaard dictees waarmee je de basis voor taal creëert, kun je denken aan bijvoorbeeld poëzie, het schrijven van verhalen en discussies of debatten in de klas.

Alles valt of staat met een goede basis

De standaardkennis blijft als basis heel belangrijk in het primair onderwijs. Maar daarnaast kun je overwegen om meer aandacht te besteden aan creatief denken. Iedereen kan namelijk creatief zijn! Dat is zeker niet alleen weggelegd voor enkelingen, zoals vroeger wel gedacht werd. Creativiteit kan juist door iedereen worden geleerd en verder ontwikkeld. Hoe mooi zou het zijn om dat al te stimuleren in het basisonderwijs. 

(*) Mogelijke antwoorden voor deze opgave zijn: het getal 20 omdat dit het enige tiental is; het getal 15 omdat dit getal geen 2 bevat; het getal 23 omdat dit niet deelbaar is door 5; het getal 25 omdat dit het enige getal boven de 24 is. 

(**) Mogelijke antwoorden voor deze opgave zijn: 7 x 3 = 21; een ander mogelijk antwoord is 7 – 5 + 1 + 2 + 3 + 4 + 5 + 4 = 21

• 

  dr. Marije Stolte

  Onderwijskundig adviseur/trainer

  Medewerker onderwijsontwikkeling

  E-mail: m.stolte@uu.nl

  Telefoonnummer: 06 28 910 730

Referenties

Gilhooly, K. J., Fioratou, E., Anthony, S. H., & Wynn, V. (2007). Divergent thinking: Strategies and executive involvement in generating novel uses for familiar objects. British Journal of Psychology, 98(4), 611-625. https://doi.org/10.1111/j.2044-8295.2007.tb00467.x

Kattou, M., Kontoyianni, K., Pitta-Pantazi, D., & Christou, C. (2013). Connecting mathematical creativity to mathematical ability. ZDM Mathematics Education, 45, 167-181. https://doi.org/10.1007/s11858-012-0467-1

Kim, H., Cho, S., & Ahn, D. (2004). Development of mathematical creative problem solving ability test for identification of the gifted in math. Gifted Education International, 18(2), 164-174. https://doi.org/10.1177/026142940301800206

Mann, E. L., Chamberlin, S. A., & Graefe, A. K. (2017). The prominence of affect in creativity: Expanding the conception of creativity in mathematical problem solving. In R. Leikin & B. Sriraman (Eds.), Creativity and giftedness (pp. 57-73). Springer International Publishing. Retrieved from https://link.springer.com/chapter/10.1007/978-3-319-38840-3_5

Schoevers, E. M. (2019). Promoting creative thinking in elementary mathematics education (Proefschrift). http://dspace.library.uu.nl/handle/1874/386072

Stolte, M. (2021). (In)attention for creativity: Unraveling the neural and cognitive aspects of (mathematical) creativity in children (Proefschrift). https://dspace.library.uu.nl/handle/1874/401891

Stolte, M., Kroesbergen, E. H., & Van Luit, J. E. H. (2019). Inhibition friend or foe? Cognitive inhibition as a moderator between mathematical ability and mathematical creativity in primary school students. Personality and Individual Differences, 142(1), 196-201. https://doi.org/10.1016/j.paid.2018.08.024

Willemsen, R. H., Schoevers, E. M., & Kroesbergen, E. H. (2019). The structure of creativity in primary education: An empirical confirmation of the Amusement Park Theory. Journal of Creative Behavior, 54(4), 857-870. https://doi.org/10.1002/jocb.411