Hoe ga je effectief om met leerlingen met een zwakker werkgeheugen?
Ongeveer 10% van de leerlingen in het reguliere basisonderwijs heeft als gevolg van een zwakker werkgeheugen moeite om op niveau te blijven en mee te komen in de klas (Alloway et al., 2009). Ze zijn bijvoorbeeld sneller afgeleid, hebben moeite met het onthouden van instructies en het afronden van taken. Wat is het werkgeheugen precies, en wat kun je doen als leerkracht om leerlingen met een zwakker werkgeheugen te helpen?
Hoe werkt het werkgeheugen?
Voor het verwerken en bewerken van input bestaan verschillende geheugensystemen. Het grootste gedeelte van de input die we uit onze omgeving ontvangen filteren we eruit, en wordt niet actief verwerkt. Pas wanneer we ergens aandacht aan besteden, komt dit in het kortetermijngeheugen (zie figuur 1 hieronder).
Het kortetermijngeheugen bestaat uit de fonologische lus voor auditieve en verbale informatie (bijvoorbeeld van belang tijdens lezen en luisteren) en het visueel-ruimtelijk schetsblok voor visuele en ruimtelijke informatie (bijvoorbeeld van belang bij tekenen, een bouwwerk maken en figuren bekijken). Sommige activiteiten doen een beroep op zowel de fonologische lus als het visueel-ruimtelijk schetsblok, bijvoorbeeld tijdens televisiekijken of wanneer mondeling een uitleg wordt gegeven in combinatie met een visuele presentatie.
Het werkgeheugen komt in beeld wanneer de informatie in het kortetermijngeheugen verder verwerkt of bewerkt moet worden. Net als bij het kortetermijngeheugen is er sprake van een verbaal werkgeheugen en een visueel-ruimtelijk werkgeheugen. Het langetermijngeheugen is de plek waar informatie vanuit het werkgeheugen voor langere tijd wordt opgeslagen. Bij veel schoolse vaardigheden speelt het werkgeheugen daarom een grote rol. Bijvoorbeeld als een leerling een rekenopgave met meerdere stappen moet oplossen, een verhaal leest of naar een instructie luistert.
Werkgeheugen fluctueert
Het werkgeheugen heeft een beperkte capaciteit. Zo kan het overbelast raken als leerlingen te veel informatie actief moeten houden, te veel stappen moeten verwerken of als ze afgeleid raken door geluiden uit de omgeving of de eigen gedachten. Ook fluctueert het werkgeheugen gedurende de dag. Het wordt bijvoorbeeld beïnvloed door hoe uitgerust iemand is, of er voldoende is gegeten en hoeveel emoties iemand op een bepaald moment ervaart. Daarnaast verschilt per persoon hoeveel informatie er vastgehouden en bewerkt kan worden in het werkgeheugen.
Kenmerken van een zwakker geheugen
Ongeveer 10% van de leerlingen in het reguliere basisonderwijs heeft als gevolg van een zwakker werkgeheugen moeite om op niveau te blijven en mee te komen in de klas (Alloway et al., 2009). Deze leerlingen zijn te herkennen doordat ze bijvoorbeeld vaker afgeleid zijn, moeite hebben om taken af te ronden, veel slordigheidsfoutjes maken, moeite hebben met instructies onthouden of op een andere manier vergeetachtig zijn. Ook komen vaker automatiseringsproblemen voor, wat ervoor zorgt dat er nog meer informatie in het werkgeheugen verwerkt moet blijven worden omdat een antwoord niet automatisch uit het geheugen wordt opgehaald (zoals het antwoord op de som 3x3).
Praktische tips voor in de klas
Leerlingen met een zwakker werkgeheugen hebben baat bij extra ondersteuning, om te voorkomen dat zij achterop raken in de klas. Onderstaande tips zijn een voorbeeld van de manier waarop je leerlingen kunt ondersteunen.
Herhaling en routines
Vanwege hun verminderde automatisering hebben leerlingen met een zwakker werkgeheugen vooral in het begin extra ondersteuning nodig, en is het nuttig om stof en instructies vaker met hen te herhalen. Leerkrachten kunnen bijvoorbeeld door middel van routines het werkgeheugen ontlasten en op deze manier het automatiseren ondersteunen.
Visuele materialen gebruiken
Daarnaast kan het nuttig zijn om visuele materialen aan te bieden in combinatie met gesproken uitleg, zodat zowel het verbale als visuele systeem wordt geactiveerd. Verder kan er kritisch gekeken worden naar overbodige informatie in leerboeken en ander lesmateriaal. Zijn plaatjes bijvoorbeeld ondersteunend aan de opdracht of slechts illustratief en potentieel afleidend en daarmee belastend voor het werkgeheugen?
Rustige werkomgeving
Ook het klaslokaal en de plek waar een leerling zit in de klas kunnen invloed hebben op het werkgeheugen (Van de Weijer-Bergsma & Friso-Van den Bos, 2021). Is er bijvoorbeeld sprake van veel afleidende versiering? Kan de leerling gemakkelijk benodigde materialen pakken? Een rustige werkomgeving kan voor een leerling met een zwakker werkgeheugen prettig zijn en helpen om overbelasting van het werkgeheugen te voorkomen.
Training Werkgeheugen in de klas
Wil je meer leren over hoe je leerlingen met een zwakker werkgeheugen kan ondersteunen in de klas, en hoe je het werkgeheugen met twee testen objectief kunt meten? Dat kan in de cursus Werkgeheugen in de klas, die speciaal ontwikkeld is voor onderwijsprofessionals in het basisonderwijs. Je leert hoe je leerlingen met een zwakker werkgeheugen kunt identificeren en ondersteunen. We werken met praktische voorbeelden aan de hand van eigen ingebracht lesmateriaal. Meer informatie.
Auteur
Verder lezen
Wil je meer lezen over dit onderwerp? Neem dan eens een kijkje bij onderstaande boeken en artikelen:
- Alloway, T. P., Gathercole, S. E., Kirkwood, H., & Elliott, J. (2009). The cognitive and behavioral characteristics of children with low working memory. Child development, 80(2), 606-621.
- Anton Horeweg. (2023). Executieve functies ontwikkelen in de klas. Wat jij als leerkracht kan doen. Uitgeverij Pica.
- Bea Ross, Martine Baars, Jeroen Janssen & Helma Koomen. (2023). Gedrag in de school. Didactief Online. Gratis download
- Paul Kirschner, Luce Claessens & Steven Raaijmakers – Op de schouders van reuzen. Didactief Online. Gratis download
- Oliver Caviglioli. (2021) Dubbel coderen. De kracht van woord + beeld in je les. Bazalt Educatie Uitgaven.
- Eva van de Weijer-Bergsma & Ilona Friso-Van den Bos (2021). Werkgeheugen en afleiders in de klas. Tijdschrift voor Remedial Teaching, 3, 14-17.