Samenwerkend leren vormgeven in online onderwijs
Docenten gebruiken steeds vaker online onderwijs in hun cursussen, en de verwachting is dat ze dit ook in de toekomst zullen blijven doen. Maar online contact leidt lang niet altijd tot een productieve samenwerking en tot authentiek en betekenisvol leren. Hoe kun je dit het beste faciliteren als docent? En welke rol speelt teaching presence hierbij? Hanne ten Berge en Esther Slot (Onderwijsadvies & Training) onderzochten samen met Liesbeth Bijlsma en Ferdi Engels (Farmacie) wat de literatuur hierover zegt.
Teaching presence speelt centrale rol
Online samenwerkend leren kan lastig zijn door de afstand die mensen tot elkaar ervaren, waarbij het niet uitmaakt of het gaat om synchroon (gelijktijdig) of asynchroon (ongelijktijdig) contact. Zo ervaren studenten bijvoorbeeld minder snel een communitygevoel. Als docent speel je hierin een belangrijke rol, en die gaat verder dan het toewijzen van studenten aan groepjes.
De docent is een gids die studenten begeleidt in het samenwerkend leren. Dit kan online een uitdaging vormen.
In hun community of inquiry model beschrijven Garrison, Anderson & Archer (2000; 2001) hoe je een leercommunity kunt vormen waarin studenten gezamenlijk kennis opbouwen. Volgens dit model kun je diep en betekenisvol leren in online onderwijs bereiken door het ontwikkelen van drie presences: social presence, cognitive presence, en teaching presence.
- Social presence: de mate waarin lerenden zichzelf en anderen als ‘echte mensen’ waarnemen in de online communicatie.
- Cognitive presence: de mate waarin lerenden ervaren dat ze door middel van online interactie tot leren kunnen komen.
- Teaching presence: studenten ervaren dat de cognitieve en sociale presence worden gefaciliteerd door de interactie tussen de studenten vorm te geven en te begeleiden, met als doel waardevolle leerresultaten te behalen (dit kan ook door studenten worden ingevuld; er staat niet ‘teacher’ presence).
Strategieën voor het vergroten of behouden van teaching presence
Teaching presence lijkt dus een centrale rol te spelen in het tot stand brengen van de andere presences, alsook de perceptie ervan (Garrison et al., 2010). Je kunt de Teaching presence op vijf manieren vergroten (Garrison et al., 2000; Redmond & Lock, 2006):
- Design and organization;
- Creating and sustaining a learning community;
- Facilitating discourse;
- Direct instruction
- Scaffolding learning;
Sommige strategieën gaan over de ontwerpfase van het onderwijs (1-2), andere meer over het faciliteren van het interactieproces tijdens het onderwijs (2-5). Deze vijf elementen komen overeen met wat de bredere onderwijskundige literatuur zegt over typen strategieën waarmee docenten hun rol kunnen invullen.
In de literatuur (17 artikelen) konden in totaal veertig strategieën worden geïdentificeerd die gaan over het vergroten of behouden van teaching presence. Het merendeel van deze strategieën (70%) had te maken met Design and organization, dus met het ontwerp van de cursus en het vooraf nadenken over hoe je de interactie tussen studenten kunt organiseren en structureren. Deze bevinding is een gevolg van de nadruk in de set gevonden artikelen op asynchrone communicatie, waarvoor het vooraf nadenken over structuur en instructies noodzakelijk is.
Instructional strategies
Uit de bestudeerde literatuur komen twee ‘instructional strategies’ naar voren die je als docent effectief kunt inzetten: (1) het gebruik van rollen en (2) de inzet van digitale tools.
Strategieën veranderen tijdens het proces van samenwerkend leren
De literatuurstudie liet ook zien dat de strategieën die je als docent toepast veranderen gedurende een proces van samenwerkend leren: aan het begin van een cursus is het van belang dat je als docent een prominente rol inneemt bij het organiseren en aansturen van interactie, gericht op groepsvorming (social presence) en later ben je minder actief in de organisatie en meer gericht op het leerproces van de studenten (cognitive presence). Het is goed om je hier als docent bewust van te zijn en vooral goed te observeren wat de studenten nodig hebben.
Hoe verder?
In het wetenschappelijk onderzoek dat met name gebaseerd was op asynchrone online leeractiviteiten (zoals discussiefora op Blackboard) werd bewijs gevonden voor het inzetten van strategieën om een bepaalde ‘teaching presence’ te ontwikkelen (ontwerpen en organiseren van het onderwijs), en niet zozeer ten aanzien van het behoud van teaching presence (bijvoorbeeld ‘scaffolding’ van het leren). Er is behoefte aan meer onderzoek naar de rol van de docent tijdens synchroon online samenwerkend leren, zeker omdat dit type werkvorm tijdens de coronajaren enorm is toegenomen aan de universiteit.
Verder lezen: whitepaper en infographic
Meer weten over over de gevonden strategieën om online samenwerkend leren te faciliteren? Bekijk dan de infographic en het whitepaper via onderstaande links.