Fredo Schotanus over inkopen met impact, het versnellen van maatschappelijk verantwoord inkopen en ons feilbare denken

'Eigenwijs' onderzoek uitvoeren? Wat voor soort onderzoeker moet je dan zijn? In de rubriek 'Eigenwijze denkers' worden UUCePP onderzoekers geïnterviewd door Elisabetta Manunza en Fredo Schotanus. Afsluitend interviewen Elisabetta en Fredo elkaar. Vandaag is Fredo aan het woord.

‘Wie’ en ‘wat’ ben jij?

Mijn naam is Fredo Schotanus en ik werk als bijzonder hoogleraar Publieke Inkoop voor het departement Economie aan de Universiteit Utrecht. Samen met Elisabetta Manunza ben ik een van de oprichters van het Utrecht University Centre for Public Procurement (UUCePP).

Ik woon in Bilthoven en ben getrouwd met Marijke. Zij voert onderzoek uit naar positieve psychologie met een focus op floreren. Samen hebben we twee stoere zoontjes en we wonen met veel plezier in een heel toegankelijke en sociale wijk.

In het weekend houd ik ervan om hard te lopen en neem geregeld (als het mooi weer is) de mountainbike op de mooie paden in de Utrechtse Heuvelrug. Doordeweeks heb ik een goede stok achter de deur om ook te gaan sporten, omdat ik eens in de week hardlooptraining verzorg. Vooral voor Utrechtse (ex-)studenten.

Aan de Universiteit Twente ben ik opgeleid als technisch bedrijfskundige. Aan het eind van mijn studie ben ik – geïnspireerd door Jan Telgen – mij gaan specialiseren in ‘inkoop’. Na een afstudeeropdracht bij de Nederlandse Spoorwegen was ook mijn wetenschappelijke interesse gewekt en heb ik een promotieonderzoek uitgevoerd naar inkoopsamenwerking.

Na mijn promotieonderzoek ben ik verbonden gebleven aan Twente als universitair docent voor een dag in de week. In die periode heb ik diverse vakken gedoceerd en – samen met collega’s – onder andere het vak zorginkoop opzet. In de overige dagen van de week heb ik veel praktijkervaring opgedaan bij Significant Synergy als adviseur. Ik heb veel aanbestedingen begeleid, handreikingen geschreven, workshops verzorgd, inkooporganisatorische vraagstukken begeleid, et cetera.

Sinds december 2019 werk ik voor twee dagen in de week voor de Universiteit Utrecht. De overige dagen werk ik nog steeds voor Significant.

Waar werk je aan, en waarom?

Binnen mijn leerstoel voer ik onderzoek uit naar doelmatige en doeltreffende publieke inkoop en naar duurzame, innovatiegerichte en sociale benutting van de markt voor overheidsopdrachten. Dit laatste wordt ook wel inkopen met impact genoemd. Daarbij wordt ‘impact’ als een derde dimensie gezien naast ‘prijs’ en ‘kwaliteit’. Denk aan specifieke onderwerpen als circulariteit, lucht- en bodemkwaliteit, sociaal ondernemerschap, innovaties, participatie et cetera.

Met behulp van publieke inkoop kan er veel impact gemaakt worden op onze maatschappij. Jaarlijks wordt er voor miljarden euro’s ingekocht door Nederlandse overheden. De wijze waarop dit wordt ingekocht kan enorm verschillen: van inkopen op basis van louter de laagste prijs tot inkopen met impact. De vraag is hoe dit op een doelmatige en doeltreffende wijze kan worden gedaan in verschillende situaties. Hoe kunnen we nog meer impact realiseren met overheidsinkoop? Wat zijn de gevolgen voor markten? Hoe voorkom je dat markten worden overvraagd? Welke inkooptechnieken, gunningsmodellen, inkoop- en contractmanagementmodellen en methodes dragen substantieel bij aan inkopen met impact?

De focus vanuit mijn leerstoel is vooral op de inkooptechnische en economische kant van publieke inkoop gericht. Wat mooi aanvullend is op de leerstoel van Elisabetta Manunza. Zij richt zich vooral op de juridische kant. Ik ben ervan overtuigd dat je het een (de economische kant) niet goed kunt onderzoeken zonder kennis van het ander (de juridische kant) en vice versa. Ook besteden we hier vanuit UUCePP aandacht aan in onze publieke uitingen en uiteraard in ons gezamenlijke onderwijs.

Waar kom je elke ochtend voor uit bed? En is dat anders wegens de COVID-19 crisis? Is er toch iets dat jij in deze veranderende omstandigheden waardeert?

Ik ben niet zo goed in uitslapen. Ik houd ervan om bezig te zijn. Mijn bed uitkomen is daarmee eigenlijk niet veel anders geworden door COVID-19. Wat ik wel maar waardeer door de veranderde omstandigheden is het meekrijgen van het schoolwerk van de kinderen, de rust in de bossen, het meer rekening houden met elkaar en (veel) minder reistijd. En uiteraard de manier waarop zoveel inkoopafdelingen en contractmanagers zijn ingesprongen op alle uitdagingen die de crisis voor hen met zich meebrengt.

Moeten we na de crisis terug naar ons oude leven of juist niet?

Juist niet! Dit is volgens mij hét moment om de aandacht voor maatschappelijk verantwoord inkopen te gaan versnellen. We zitten in een fase waarin er meer aandacht is voor reflectie en meer bewustzijn voor de wereld om ons heen. Andere doelstellingen dan ‘kostengerelateerd’ komen meer naar boven. Er is daarnaast de realiteit dat we achterlopen op het halen van diverse klimaatdoelstellingen en sociale doelstellingen waar we ons als land of overheid aan hebben gecommitteerd. Als zeer welvarend en innovatief land zou ik juist verwachten dat wij voorop lopen voor het realiseren van deze doelen. Niet alleen voor onze bijdrage aan de maatschappij, maar ook omdat het de Nederlandse ondernemendheid en innovatiekracht verder kan versterken. Overheidsinkoop kan hieraan bijdragen door per aanbesteding te overwegen om niet alleen prijs en kwaliteit mee te nemen, maar ook impact.

Noem je grootste ambitie of droom?

Met mijn werk en de manier waarop ik leef hoop ik een bijdrage te leveren aan een socialere en duurzamere wereld. Dit doel streven we ook na met UUCePP: bijdragen aan een betere regulering, stimulering en maatschappelijke en duurzame benutting van de markt voor overheidsopdrachten.

Noem het boek dat het meest indruk op je heeft gemaakt, je heeft gevormd,  je nog 100 keer zou willen lezen en waarom?

Ik had hier het boek ‘Feitenkennis’ van Hans Rosling willen noemen, maar Niels Uenk was mij één interview voor. Een ander boek waar ik veel van heb geleerd is “Ons feilbare denken” van Daniel Kahneman. Kahneman legt in zijn boek uit waarom we vaak verkeerde inschattingen maken. En hij geeft aan hoe we betere beslissingen kunnen nemen.

Zijn boek heeft overigens ook impact op inkoop. Uit zijn onderzoeken blijkt bijvoorbeeld dat wij als mensen soms onbewust beïnvloed kunnen worden door onze omgeving bij beoordelingen. Ook zijn we vaak inconsistent bij het samenvattend beoordelen van complexe informatie. Het is belangrijk om ons hiervan bewust te zijn als we bijvoorbeeld de kwaliteit van inschrijvingen moeten beoordelen, maar ook als we een complexe inkoopstrategie opstellen. Zeker naarmate we vaker en meer kwalitatieve en complexere impactgerelateerde onderwerpen gaan meenemen in publieke inkoop.