Briefverkeer in de middeleeuwen: “De sleutelfiguur is eigenlijk je bode”

Als wij een brief versturen is dat meestal privé en gericht aan slechts een enkel persoon, maar in de middeleeuwen ging het er heel anders aan toe. Er bestond geen postsysteem zoals wij het nu kennen en de brieven werden vaak gebruikt om een grote groep mensen te adresseren. Universitair Robert Flierman leidt een onderzoek naar briefbezorging in de vroege middeleeuwen en is te gast bij Spraakmakers op NPO Radio 1 om meer te vertellen over hoe het er toen aan toe ging en over zijn eigen onderzoek.

Groot publiek

Na het onderzoek voor zijn master kreeg Flierman de mogelijkheid om onderzoek te doen in de Vaticaanse bibliotheek, waar hij de brieven van paus Gregorius VII tegenkwam. “Die had zo’n beetje ruzie met half Europa”, vertelt hij, “en die vocht hij uit per brief.” Deze brieven waren vaak niet gericht aan een enkel persoon, maar bijvoorbeeld aan ‘alle trouwe bisschoppen van Gallië’.

Bodes

Om zo’n brief bij het juiste publiek te krijgen, waren er meerdere strategieën. “De sleutelfiguur is eigenlijk je bode”, legt Flierman uit. Als verzender kon je deze bode instrueren door te zeggen hoe ze zich moesten gedragen, moesten kleden en welke mensen hun boodschap moesten horen of juist niet moesten horen. “De bode krijgt instructies om het goed te timen en het juiste moment te vinden om maximale impact te genereren.”

Het takenpakket van een bode ging verder dan alleen het voordragen van een brief, vertelt Flierman. “Je moet het verhaal vertalen, maar het is ook expliciet je taak om het toe te lichten en misschien de scherpe kantjes ervan af te halen.” Bode zijn was dan ook niet zonder gevaar, legt hij uit. Er zijn genoeg voorbeelden van bodes die de boodschap niet goed weten te brengen en afgevoerd worden, in de gevangenis gegooid worden of nog erger behandeld worden.

Publieke database

In zijn onderzoek is Flierman momenteel bezig om een publieke database te creëren van al het Frankische briefverkeer in de vroege middeleeuwen. “En dan niet de brieven zelf, maar vooral ook het bezorgproces en wie er allemaal bij betrokken was,” licht hij toe, “zodat je bijvoorbeeld ook kan zoeken op alle brieven die met een geschenk verstuurd werden, of door een vrouwelijke bode werden bezorgd. ”