Als eerste naar de universiteit van de familie, dat gaat niet altijd vanzelf

6 tips hoe universiteiten eerstegeneratiestudenten kunnen ondersteunen

Als je als eerste in je gezin naar de universiteit (als zogenoemde “eerste-generatie-student”), vind je doorgaans moeilijker je weg. Zo blijkt uit onderzoek dat de studieloopbaan van studenten van wie de ouders naar de universiteit zijn geweest, doorgaans succesvoller is dan die van eerste-generatie-studenten. Extra aandacht voor deze groep is daarom meer dan gerechtvaardigd. Promovendus Charisma Hehakaya deelt tips hoe universiteiten eerstegeneratiestudenten kunnen ondersteunen.

6 tips voor universiteiten

Toen ik vroeger werkte als schoonmaker in een ziekenhuis, had ik nooit kunnen bedenken dat ik nu als promovenda zou werken op divisie Beeld en Oncologie van het UMC Utrecht, met een nog onlangs behaalde post-master klinische epidemiologie op zak. De weg ernaar toe was niet vanzelfsprekend.

Ik kom uit een onstabiel gezin met een laag inkomen in Nederland en zorgde voor andere familieleden. Nadat ik gezakt was voor mijn examens, moest ik naar een middelbare school in een andere stad, op mezelf wonen en werken om rekeningen te betalen. Met verschillende betaalde baantjes in mijn laatste jaar, had ik een moeilijke start op de universiteit. Met deze bagage begon ik te studeren.

Op basis van mijn persoonlijke ervaringen denk ik dat het mogelijk is om eerste-generatie studenten met sociale en financiële uitdagingen, beter op weg te helpen op de universiteit. Hier een aantal lessen voor universiteiten:

1. Zoek middelbare scholieren op

De overstap van middelbare school naar universiteit is groot en heel belangrijk. Voor bijna alle scholieren kan het lastig zijn om te bepalen waar en wat ze gaan studeren. Voor eerste-generatie studenten kan dit nog moeilijker zijn – sowieso om te bepalen of ze überhaupt gaan studeren. Ik wilde innovatie wetenschappen studeren in Utrecht of Amsterdam. Uiteindelijk koos ik voor Amsterdam, omdat simpelweg twee vrienden daar ook heen gingen (en dat was overigens een hele goede beslissing). Ik had geen enkel idee wat ‘studeren’ inhield, dat studieprogramma’s per stad verschillen en wat dat kan betekenen voor je loopbaan.

Ik had geen enkel idee wat ‘studeren’ inhield, dat studieprogramma’s per stad verschillen en wat dat kan betekenen voor je loopbaan.

Charisma Hehakaya oprichter van het Eerste-Generatie Fonds
Charisma Hehakaya
Eerstegeneratie (PhD-)studente

Alle universiteiten hebben open dagen, over studeren, studiekeuze en carrièreperspectieven. Maar er kan meer. Ga naar middelbare scholen toe, kom de eerste-generatie-student, voor wie een open dag niet vanzelfsprekend is, tegemoet. Onder andere de Vrije Universiteit en Universiteit van Utrecht doen dat al en ze hebben verschillende programma’s om scholieren te inspireren en voor te bereiden op een studie. Samenwerken met gemeenten in de buurt, die zicht hebben op hun inwoners, kan helpen om de middelbare scholen te vinden die het meeste baat hebben bij dit soort programma’s.

2. Begeleiding vóór en tijdens de studie

De groep studenten die als eerste uit hun familie naar de universiteit gaan is heel divers. Dat kan uiteenlopen van een veilig en stabiel gezin met ouders die er alles aan doen om hun kind te stimuleren, tot kinderen die zijn opgegroeid in een onveilige of minder stabiele omgeving, waar financiële ondersteuning ontbreekt of waar vaak weinig toegang is tot andere sociale netwerken. Voor deze studenten kan het moeilijk zijn hun weg te vinden in het universitaire systeem.

De toelatingsprocedure goed doorkomen, of een stage of uitwisselingsprogramma aanvragen, zonder steun van ouders, kan een hele kluif zijn. Universiteiten kunnen zowel tijdens de aanmeldingsfase als na de inschrijving begeleiding en training aanbieden, zodat een student ook het maximale eruit kan halen. Andere nuttige trainingen lopen uiteen van spreken in het openbaar en loopbaanondersteuning, tot basistrainingen om studievaardigheid, of cognitieve- en sociaal emotionele vaardigheden te ontwikkelen.

Ik wist ook niet hoe belangrijk een stage of uitwisselingsprogramma kan zijn voor je loopbaan. Wat relevante werkervaring kan betekenen, wat je moet doen om een goed cv op te bouwen, of hoe je een netwerk opbouwt en wat de ‘ongeschreven’ gedragsregels zijn.

3. Biedt een mentorprogramma aan

Zo’n programma met een mix van studenten van verschillende achtergrond en leeftijd, kan heel goed werken. Oudere studenten wisselen hun ervaringen uit met jongere onervaren studenten. Van een ander horen dat die tegen dezelfde problemen is aangelopen en hoe dat opgelost kan worden, kan helpen om zelf te praten over zorgen in een nieuwe omgeving en stimuleert om door te zetten.

Van een ander horen dat die tegen dezelfde problemen is aangelopen en hoe dat opgelost kan worden, kan helpen om zelf te praten over zorgen in een nieuwe omgeving en stimuleert om door te zetten.

Charisma Hehakaya oprichter van het Eerste-Generatie Fonds
Charisma Hehakaya
Eerstegeneratie (PhD-)studente

Bovendien kan samenwerking met bedrijven ook nuttig zijn voor het delen en inspireren van ervaringen en lessen die voormalige eerstegeneratiestudenten hebben geleerd, en voor het uitnodigen van studenten bij bedrijven.

4. Hulp bij financiële problemen

Gedurende de eerste drie jaar van mijn studie heb ik veel financiële druk ervaren, omdat ik alles zelf moest betalen. Ik was me ook niet bewust van de extra financiële lasten bovenop het collegegeld. Dit zorgde voor veel druk en zorgen over het betalen van een laptop en studieboeken, waardoor ik moeite had om me op mijn studie te concentreren. Hiernaast heb ik op de universiteit taalcursussen gevolgd omdat ik moeite had met Nederlands, Engels en publiekelijk spreken. Zulke cursussen helpen bij het ontwikkelen van de juiste vaardigheden op het gebied van lezen, woordenschat en kritisch lezen, maar kunnen erg duur zijn.

Studeren kost geld, daar kan een universiteit weinig aan veranderen. Kosten niet in rekening brengen is ook niet altijd haalbaar. Je kunt wél adviseren hoe een financiële hobbel genomen kan worden en stimulansen inbouwen om te zorgen dat studenten niet uitvallen vanwege financiële problemen. Denk bijvoorbeeld aan het opzetten van een fonds, het aanbieden van studieboeken of een laptop, of het bieden van extra faciliteiten om elders een stage te doen.

5. Toegankelijkheid en transparantie

Voor mij was de universiteit soms een doolhof. Mijn ervaring is dat mensen die steun nodig hebben op onbekende gebieden niet weten waar ze heen moeten, hoe ze hulp kunnen krijgen en of er überhaupt hulp bestaat. Het is belangrijk dat alle ondersteunende initiatieven gemakkelijk te vinden zijn. Zorg ervoor dat deze initiatieven duidelijk worden aangegeven op de website van de universiteit en in welkomstbrieven. En om het laagdrempelig te maken: zet studenten in om deze initiatieven bij hun medestudenten te promoten.

Het is belangrijk dat alle ondersteunende initiatieven gemakkelijk te vinden zijn.

Charisma Hehakaya oprichter van het Eerste-Generatie Fonds
Charisma Hehakaya
Eerstegeneratie (PhD-)studente

Taal is ook heel belangrijk. Academische taal verschilt sterk van het dagelijks taalgebruik. Let hierop en besteed aandacht aan het gebruik van passende woorden in ondersteunende programma's. Persoonlijk heb ik een hekel aan "hogere" en "lagere" schooltermen.

6. Betrek en begrijp jouw studenten

Dit is misschien wel de belangrijkste les. Het is belangrijk om met studenten te praten om de uiteenlopende uitdagingen en behoeften in kaart te brengen. Een gebrek aan deze kennis verklaart waarom de vorige vijf lessen kunnen mislukken. Deze informatie kan als leidraad dienen voor de ontwikkeling van ondersteunende diensten. Zonder het te beseffen, kunnen opleidingen of cursussen met de daaraan verbonden kosten bevooroordeeld zijn ten opzichte van studenten met financiële problemen. Het helpt om studenten vroeg en vaak feedback te vragen.

Eerste-generatie-studenten vormen geen homogene groep, maar een gevarieerde, diverse groep van individuen. Een breed scala van ondersteunende maatregelen moet ervoor zorgen dat degenen die specifiek advies en hulp nodig hebben, die ook kunnen vinden en zich welkom moeten voelen op de universiteit.

Over de auteur

Charisma Hehakaya, een eerstegeneratie- (PhD-)studente, nam het initiatief tot de oprichting van het Eerste-Generatie Fonds. Ook zij heeft uitdagingen ervaren tijdens haar studie. Charisma wil graag kennis, ervaring en financiële steun teruggeven aan andere en toekomstige eerste generatie studenten aan de Universiteit Utrecht.

Charisma voltooide een bachelor en master Science, Business & Innovation: Life & Health en master Business Administration aan de Vrije Universiteit Amsterdam. Sinds september 2018 promoveert zij op Divisie Beeld & Oncologie van het UMC Utrecht en recent heeft zij de post-master Clinical Epidemiology aan de Universiteit Utrecht afgerond. Ze is te vinden op LinkedIn en Twitter.